Malatya Hekimhan Ballıkaya Köyü ve Çevresinde Bilinen-Söylenen Âşık Ruhsati’ye Ait Deyişler Üzerine

Malatya Hekimhan Ballıkaya Köyü ve Çevresinde Bilinen-Söylenen Âşık Ruhsati’ye Ait Deyişler Üzerine

Süleyman ÖZEROL

Cumhuriyet Üniversitesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya, “Âşık Şiirinde Ayak ve Ruhsati’yle Fehmi Gür’ün Ortak Ayaklı Şiirleri” adlı yazısında şu görüşleri dile getirir:

“Ruhsati gerek kişiliği ve gerekse kuvvetli deyişleriyle çevresinde sevilmiş ve sayılmıştır. Sözgelişi “çite kıyamaz” redifli şiirinde Darende, Sivas, Gürün, Hekimhan gibi yörelerde tanındığını ve sevildiğini ifade etmektedir.” (ÇİFTLİKÇİ, 2000)

Yazıda sözü edilen şiirin son dörtlüğü şöyle:

“Bunca âşık şair geldi cihane

Ruhsati birine bulmaz bahane

Nice şi’rim gitti ol Hekimhan’e

Velakin onlar da duta kıyamaz”

1853-1911 yılları arasında yaşamış olan Ruhsati, Kangal’ın Deliktaş köyünden olup, asıl adı Mustafa’dır. “Deliktaşlı Ruhsati” diye de anılmaktadır. Bir zamanlar “İcadi” mahlasını kullanmış; “lebdeğmez” söylediğinde de “Cehdi”yi kullanmıştır. Kalemini Hoca Feryadi’nin, sazını Âşık Kusuri’nin verdiği söylenir. Oğlu Minhaci de şair olup genç yaşta vefat etmiştir.

Nakşîlik ve Bektaşilik gibi tarikatlarla da ilişkisi olduğu görülen Ruhsati, toprağı olmadığı için duvarcılık, değirmencilik gibi işlerle uğraşmış; çırağı Mesleki ile birlikte yer yer, köy köy dolaşarak söz ve saz metaını satarak yaşamını kazanmaya çalışmıştır. Birçok çırak yetiştirmiş, birçok şairi etkilemiş, “Ruhsati Kolu” oluşmuş ve şiirleri çevreye yayılmıştır. (GÜNEY-GÜNEY, 1975)

Ballıkaya (Mezirme), Malatya-Hekimhan’a bağlı olup, Arguvan-Sivas-Hekimhan üçgeninde önemli bir kültürel merkez konumundadır. Bu üçgendeki, hatta Tokat ve Çorum’daki bazı âşıkların zaman zaman burada bir araya geldikleri, söyleştikleri, taşlaşma yaptıkları, cemlere katıldıkları bilinir. Ruhsati’nin de birkaç kez buraya geldiği anlatılır. Bütün bunlar ışığında;  “Mustafa” mahlası ile yazılmış, Deliktaş’tan söz eden ve Mezirme’yle ilgili olan aşağıdaki şiirin de Ruhsati’ye ait olabileceğini notlarımda belirtmiştim. 

Tamam gezdik Arguvan’ın elini 

Erler himmet edin eğlemen bizi

Çetin derler Deliktaş’ın yolunu

Erler himmet edin eğlemen bizi

Bu yola gidenler güruhu naci

Özü derviş olan vurunur tacı

Allahısmarladık olun duacı

Erler himmet edin eğlemen bizi

Evliya yoluna olan neziri

Elde ne var ise verin hazırı

Severseniz Hazireti Hızırı

Erler himmet edin eğlemen bizi

Muhammet Ali’dir kalbin durağı

Hü deyince yakın eder ırağı

Severseniz Sultan Karadireği

Erler himmet edin eğlemen bizi

Yüksek uçan(ı) endirirler havadan

Keramet gösterdi Ballıkaya’dan

Mustafa’yı  unutmayın duadan

Erler himmet edin eğlemen bizi (ÖZEROL, 1988)

Abuseyif Öztürk, Ballıkaya köyünde deyişler-mersiyeler söylemesi ile ünlüdür. “Toplanıp toplanıp gelmen yanıma” sözbaşlı şiirinin yanında yukarıdaki şiiri de okuduğunu biliyoruz. Oğlu Yusuf Öztürk, ”Babam Ruhsati’yi unutmayın duadan” diye okurdu” diyor. Şiir, tarafımızdan 1983 yılında Ballıkaya’da derlenmiş ve 1988 yılında “Yenilenen Köy Ballıkaya” adlı yazı dizimizde yer almıştır. Diğer yandan, şiirin Çorumlu Kul Mustafa’ya ait olma olasılığından da söz etmiştik. Çünkü, büyüklerimiz Ruhsati’nin, Çorumlu olan Sefil Ali ve Kul Mustafa’nın da zaman zaman Mezirme’ye geldiğini söylerlerdi. Araştırmacı-Yazar Hamza Aksüt ise, şiirin Hasançelebili Mulla Mustafa’ya ait olduğunu öne sürer. (AKSÜT, 2002)

Ruhsati’ye ait, Ballıkaya’da ve çevresinde bilinen/söylenen birçok deyiş vardır. Bunlardan bazılarını beyit söz başlarıyla örnek olarak verelim:

- Seher yeli dost köyüne uğrarsan

  Selam götür ellerine aman ha

- Gönül azat oldu gamdan şitadan

  Şükür Yaradan’a gene yaz geldi

- Gam yeyip gam çekme divane gönül

  Cümlenin nasibin daim veren var

- Toplanıp toplanıp gelmen yanıma

  Zatı yürek yaralıca güzeller

- Aşk ile pervane dönmek

  Ne güzeldir ne güzeldir

- Bir arzıhal yazdım şahlar şahına

  Sabır köşesine otursun demiş (GÜNEY-GÜNEY, 1975)

Ballıkaya köyü halkından İmam Şahin (İmam Dede) uzun yıllar Sivas köylerinde dedelik ve zakirlik yapmış olup; Ruhsati gibi hem değirmencilik, hem de duvar ustalığı yapardı. Özellikle de Pir Sultan ve Ruhsati’nin, Aşık Veli, Dertli, Agahi, Kul Himmet gibi ozanların deyişlerini özgün biçimde ve mersiye tarzında çalıp söylerdi. Bozlak-mersiye karışımı olan bu okuma biçimine yörede “yüksek hava” adı verilirdi. Bugün, bu tarzda çalıp söyleyen hemen hemen kalmamıştır. Olsa bile, altmışlı yıllardaki İmam Dedenin sesini yakalamak oldukça zor...

Ballıkaya’da Âşık Yusuf ve oğlu Mustafa Başaran, Abuseyif Öztürk, Hekimhan İğdir köyünden Hacı Şahin, Başkavak köyünden Mustafa ve Murtaza Takmaz, Çanakpınar köyünden Vahap Karadağ ve Ali Karabulut diğer âşıkların yanında Ruhsatiye ait deyişleri de bilen, çalıp-çağıran âşıklar-kaynak kişilerdir. Bu kişilerden Mustafa Başaran ve Hacı Şahin hayatta olup, yalnızca Hacı şahin geleneği sürdürmektedir.

Bektaşilik eğiliminin ağır bastığı görülen Ruhsati, deyişlerinin Ballıkaya ve çevresinde yayılıp, beğeni kazanması, bazılarının cemlerde söylenmesi doğaldır. Ballıkaya’da, ülkemizin birçok yerinde bağlıları olan Şah İbrahim Veli Ocağı (Karadirek Dergâhı) bulunmaktadır.

Âşık Ruhsati’nin deyişlerinin yalnızca Ballıkaya ve çevresinde değil, ülkemizin birçok yerinde yüzyıllarca beğeni kazanarak çalınıp söyleneceğini rahatlıkla belirtebiliriz...

KAYNAKÇA:

               

1.  Mustafa BAŞARAN: Özel ses kaseti, yüz yüze görüşmeler

2.  Yusuf BAŞARAN (1900-1994): Özel ses kaseti, yüz yüze görüşmeler

3. Ramazan ÇİFTLİKÇİ: Fehmi Gür, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2000

4. E. C. GÜNEY-Ç. E. GÜNEY: Ruhsati, İstanbul Maarif Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 1975

5. Ali KARABULUT: Özel ses kaseti

6. Vahap KARADAĞ: Yüz yüze görüşmeler-Özel derleme notları

7. Doğan KAYA: Âşık Ruhsati, Sivas 1999

8. S.ÖZEROL: Yenilenen Köy Ballıkaya, Görüş Gazetesi (15 Eylül 1988), Malatya

9. İmam ŞAHİN(1917-1968): 1966 yılında Ballıkaya’da kaydedilmiş ses kaseti. (S. Özerol, Özel Kaset Belgeliği)

10. Hacı ŞAHİN: Yüz yüze görüşmeler-Birlikte katıldığımız televizyon programlarındaki açıklamaları-Kendi el yazısı ile yaşamöyküsü

11. Murtaza TAKMAZ: Özel ses kaseti, yüz yüze görüşmeler

12. Abuseyif ÖZTÜRK: Ballıkaya’da kaydedilmiş özel ses kaseti (Süleyman Özerol, Özel Kaset Belgeliği)

13. Hamza AKSÜT: Anadolu Aleviliğinin Sosyal ve Coğrafi Kökenleri, ART Basın Yayın Kültür Hizmetleri, Ankara 2002

14. Yusuf ÖZTÜRK: Hekimhan 1948, Yüksekokul, Emekli